Op 20 september 2016 bezocht ik de lezing van Ena Jansen over haar nieuwste boek ‘Bijna familie’ waarin zij stem en gezicht probeert te geven aan Zuid-Afrikaanse huishoudelijke hulpen. Omdat er in de officiele geschiedschrijving geen oog is voor deze vrouwen, gebruikte zij hiervoor de Zuid-Afrikaanse literatuur als verhalenarchief.
De huishoudelijke hulp als tussenfiguur en vaak de enige zwarte persoon die witte families in hun intieme sfeer toelieten. Over uitbuiting en (seksueel) misbruik van het zwarte vrouwelijke lichaam, maar ook over haar nabijheid en haar liefde voor witte kinderen, liefde die zij veelal niet aan haar eigen kinderen kon geven. Deze complexe relatie van nabijheid & vertrouwelijkheid, en ongelijkheid & uitbuiting vormde de hoeksteen van het regime van apartheid; en speelt nog steeds door in onze huidige tijd – niet alleen in Zuid-Afrika, maar wereldwijd. Het laat zien hoe belangrijk het is om systemen van onderdrukking zoals apartheid en kolonialisme te bezien door een intersectionele lens. Niet alleen omdat daarmee duidelijk wordt hoe belangrijk het samenkomen van gender en seksualiteit, en ook ras en klasse, geweest zijn voor het in stand houden van deze systemen van onderdrukking, maar ook omdat we op deze manier zicht krijgen op subjecten en figuren zoals de huishoudelijke hulp die anders onderbelicht zouden blijven.
Een zeer inspirerende lezing omdat ik in mijn proefschrift aandacht besteed aan de positie van de Javaans-Surinaamse baboe in het koloniale Suriname. En wederom een professor in emiraat die bij haar afscheid haar nieuwste boek presenteert. Een krachtig rolmodel voor vele vrouwen zou ik zeggen!
Yvette Kopijn
Bijna familie – Ena Jansen
Toegankelijk én diepgravend: hoogleraar Zuid-Afrikaanse letterkunde Ena Jansen toont de lezer een cultuur en geschiedenis aan de hand van de sleutelrol van de huishoudster in het gezin.
Decennialang waren huishoudelijke hulpen de enige gekleurde mensen die witte stedelingen enigszins van dichtbij meemaakten en in hun huizen verwelkomden. Vijftien jaar na het einde van de apartheid ging Ena Jansen op zoek naar de sporen van huishoudsters in de Zuid-Afrikaanse literatuur en doet daarvan op intrigerende wijze verslag in Bijna familie – Huishoudsters in het Zuid-Afrikaanse gezin. Lees meer of bestel het boek
Yvette Kopijn
Medeoprichter Stichting Zieraad en Academic advisor & coordinator custom programs at SIT Amsterdam, oral historian, writer
Meer over Yvette Kopijn